بسمه تعالی

ارتباط وقف با  گردشگری مذهبی، و ترویج فرهنگ زیارت

به قلم: زهره اخوان مقدم، دانشگاه علوم و معارف قرآن تهران

یکی از قوانین و معارف متعالی اسلام، سنت وقف است که در هیچ دین و مکتبی مشابه آن دیده نمی‌شود. در منابع اسلامی به این نکته مهم سفارش فراوان شده، زیرا از جهات مختلفی برای جامعه و افراد آن سودمند است. 1-فایده فردی وقف

از نظر فردی سود وقف این است که ثواب این عمل، پیوسته برای واقف مقرر می‌شود. نیک می‌دانیم که با مرگ هر انسانی، نامه عمل او بسته می‌شود و پاداش او منحصر در اعمال گذشتة اوست؛ غیر از کسی که سنت حسنه‌ای را جاری و مستمرّ نماید. این سنت حسنه می‌تواند اولاد صالحی باشد که از فرد بجا مانده و با عبادت و انسانیت، دعای خیر را برای متوفی به ارمغان بیاورد و با یاد نیک و دعای خیر مردم، والدین خود را در ثواب عملش شریک کند. نیز می‌تواند از جنس مال باشد که انسان، از ثروتش به نفع جامعه مایه گذاشته، و به نوعی مالش را وقف نموده و ثواب جاری و پیوسته برای خود مهیا سازد.

2-فایده اجتماعی وقف

فوائد اجتماعی وقف، فراوان است و جا دارد که پایان‌نامه‌های متعددی در این باب، نوشته شود. نیز جا دارد که مسئولان محترم، زمینه‌ای فراهم کنند تا مقاله‌ها و پایان‌نامه‌هایی که در حوزة «وقف» نوشته شده، به زبان‌های دیگر ترجمه، و در فضاهای علمی حقیقی و مجازی منتشر نمایند تا همگان از این قوانین تمدن‌ساز و «مردمی» اسلام، با خبر شوند. نگارندة این سطور و نیز دیگر همکاران، در این باب، مقاله و پژوهش‌هایی دارند. گفتنی‌است که سازمان اوقاف به زیبایی، هفت روز «هفته وقف» در سال 1403 را نامگذاری کرده، بدین شرح:

جمعه ۳۰ شهریور ماه با عنوان وقف جبهه مقاومت، ترویج فرهنگ ایثار

شنبه ۳۱ شهریور ماه با عنوان وقف، قرآن، سنت نبوی، سیره ائمه معصومین (ع)

یکشنبه ۱ مهرماه با عنوان وقف، اقتصاد پایدار، رشد و تولید

دوشنبه ۲ مهرماه با عنوان وقف، اخلاق و معنویت، تکریم واقفین و خیرین

سه شنبه ۳ مهرماه با عنوان وقف، حمایت از خانواده اشتغالزایی، ترویج سبک زندگی اسلامی

چهارشنبه ۴ مهرماه با عنوان وقف، سلامت جامعه، حمایت از دانش بنیان‌ها

پنجشنبه ۵ مهرماه با عنوان وقف، امامزادگان، گردشگری مذهبی، ترویج فرهنگ زیارت

در این نوشتار کوتاه در باره عنوان آخرین روز این هفته، یعنی «گردشگری مذهبی و ترویج فرهنگ زیارت» نکاتی تقدیم خوانندگان می‌شود.

روح انسان همانند جسم او، خسته و کسل می‌شود و نیاز به تفریح و گردش دارد. از این بالاتر، اصل ماجرا روح است، نه جسم، چنانچه اگر روح و روان آدمی، استراحت کرده و کسالت و خستگی را از خود دور سازد، بر جسم او نیز خودبه‌خود تاثیر می‌گذارد. بین سلامت روح و بدن ارتباط مستقیم و غیرقابل انکاری وجود دارد، یعنی اگر سلامت روحی شخص دچار صدمه شود، بدون شک بر سلامت جسمش هم تاثیر می‌گذارد. آمارها بر این ادعا صحه می‌گذارد. امروزه دو بیماری روحی «استرس زیاد» و «افسردگی» بشر را تهدید کرده و انسان‌های متعددی، با وجود جسم سالم، از داشتن یک زندگی عادی محروم هستند، چون روانشان بیمار است. پس سلامت روح و روان، از سلامت جسم مهم‌تر است.

در دنیای پزشکی امروز، رشته جدید و بسیار قابل توجهی مطرح است به نام : «پزشکی روان‌تنی یا سایکوسوماتیک» که میان رشته‌ای است و رابطه جسم سالم و جامعه سالم را با روان سالم مطالعه می‌کند. متخصصان این رشته معتقدند که هر گونه اختلال در روح و در ذهن، بدون شک در جسم ایجاد بیماری می‌کند. به عبارت دیگر، روان بیمار است که اساسا موجب بیماری جسمی می‌گردد. (در باره سایکوسوماتیک حتما مطالعه فرمایید تا اهمیت آن روشن شود). اهمیت سلامت ذهن و روان را بدین علت متذکر شدم تا به اینجا برسیم که «هر عملی که به نوعی باعث آرامش روان و ذهن شود، تا چه حد مهم است، و نه تنها مهم بلکه ضروری است.

در دین ما موضوع زیارت بسیار مورد تاکید است و برای زیارت پیامبر و امامان علیهم‌السلام سفارش‌های فراوانی داریم. نیز زیارت امامزادگان صحیح النسب، و حتی زیارت اموات مورد تاکید دین اسلام است. این زیارت‌ها صرف نظر از اینکه بهر حال یک نوع گردشگری مذهبی هم هست و فایده‌های تفریح و گردش را به دنبال دارد، اهمیت دو چندان در مورد سلامت روان دارد. شخصی که به زیارت می‌رود، در یک فضای پاک و معنوی تنفس می‌کند، با انسان‌های خوب همراه می‌شود، به خدا و اولیاء الهی نزدیک می‌گردد، و قلبش باصفا شده و آرامشی درونی را تجربه می‌نماید. بدیهی است که حال و هوای چنین شخصی بعد از زیارت، با حال و هوای او قبل از زیارت بسیار متفاوت است و این ادعا نیازی به اثبات ندارد. هم برای همگان قابل اختبار و امتحان است و هم تجربه‌های زیسته دیگران آنرا تایید می‌کند. علاوه بر سلامت روان و آرامش روح، زیارت فایده‌های متعدد دیگری هم دارد از جمله احترام و بزرگ‌داشت اولیای الهی، احساس پشیمانی از گناهان گذشته و نیز آمادگی برای دوری از گناه در آینده، ایجاد زمینه برای معرفت بیشتر نسبت به خالق و شناخت بیشتر نسبت به بندگان نمونه الهی، یاد آخرت و آمادگی برای آن سفر قطعی، و کسب پاداش‌های فراوان هم برای خود زیارت و هم برای انجام عبادت‌هایی که معمولا در زیارت‌ها انجام می‌شود.

به هر حال موضوع زیارت و آثار آن بسیار گسترده‌تر از این مقال کوچک است، اما به نظر می‌رسد با توجه به این فوائد فراوان، سازمان اوقاف بهتر است تصمیمات جدی و چشم‌اندازهای دور و نزدیک مهمی را در این حوزه، معین و اتخاذ کند و هزینه‌های آنرا تقبل نماید؛ از جمله:

 1-ترویج فرهنگ زیارت با تبلیغات فرهنگی شایسته و جدید مانند تولید انیمیشن‌های جذاب برای کودکان و نوجوانان یا برگزاری مسابقات مرتبط با جوایز قابل توجه؛

2-ایجاد تسهیلات زیارتی برای خانواده‌ها اعم از هزینه رفت و آمد و هزینه اسکان و غذا.

3-مدیریت شایسته در اماکن زیارتی و رعایت نظافت و بهداشت در این مکان‌ها.

4-جلوگیری از هر گونه گفتار یا کرداری که باعث دلزدگی مردم از فرهنگ زیارت شود.

5-ایجاد یک مرجع مجازی برای مردم که هر گونه تجربه‌ای در اماکن زیارتی داشته‌اند را بدانجا ارسال کنند، به صورت متن یا صوت، و ذکر نام تجربه کننده، اختیاری باشد. مسلما گفتن و شنیدن این همه فوائد برای عموم مردم، جذاب و تاثیرگذار و تشویق‌کننده خواهد بود.

زهره اخوان مقدم – 4 مهر 1403 – دانشگاه علوم و معارف قرآن - تهران