به گزارش ایحا از اصفهان، حجت الاسلام والمسلمین محمد محقق، عضشو هیأت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم در آستانه‌ی میلاد با سعادت حضرت زینب کبری سلام الله علیها، در گفت و گو با خبرنگار ایحا به بیان استنادهای قرآنی آن حضرت در خطبه شام پرداخت.

حجت الاسلام محقق در ابتدا اظهار کرد: هر سخنرانی برای تمرکز بر موضوع، نیاز به فراهم بودن شرایط سخنرانی دارد. شرایط روحی و روانی سخنران، محیط سخنرانی و شخصیت مستمعان همه و همه در کیفیت سخنرانی دخالت دارد. با توجه به این نکته و در نظر گرفتن شرایطی که حضرت زینب علیها سلام در آن قرار داشت، سخنان ایشان که نمونه‌ی آن را در خطبه شام در حضور یزید و در کاخ او بیان کرده است، به خارق عادت بیشتر شباهت دارد.

وی افزود: با تقسیم بندی کاربرد آیات قرآن در سخنرانی شام حضرت، استفاده از آیات قرآن، نشان از احاطه علمی، حافظه و حضور ذهن مثال زدنی، انگیزه، نیرو و توان فوق بشری دارد.

دکتر محقق با قرائت خطبه شامیه حضرت زینب سلام الله به بیان فرازهای قرآنی خطبه و اهداف حضرت از قرائت این آیات در سخنانشان، پرداخت.

وی گفت: حضرت در ابتدا می‌فرمایند: «ستایش از آن خدایى است که پروردگار جهانیان است؛ و درود بى‏پایان او بر پیامبر برگزیده‌ی او و خاندان گران‌مایه و همگى فرزندانش باد! خداى یکتا به راستى و درستى سخن گفت که فرمود: آن گاه، سرانجام کسانى که به کارهاى زشت و ظالمانه دست یازیدند، به آنجا رسید که آیات خدا را دروغ شمردند و آنها را به باد تمسخر و ریشخند گرفتند؛ آرى، فرجام کار گناهکاران و پلیدان، انکار آیات انسانساز حق و تمسخر مقرّرات عدالت آفرین و مقدّسات اوست!! هان اى یزید! اینک که با شقاوت و بیرحمى‏ات کرانه‏هاى زمین و افق‏هاى بلند آسمانها را بر ما تنگ گرفته و راه‏ها را بر ما بسته‏اى و ما را شهر به شهر و کوچه به کوچه، بسان اسیران و بردگان مى‏گردانى،د به راستى چنین مى‏پندارى که این رویداد سهمگین، در بارگاه خدا براى ما نشانه ذلّت و خوارى، و براى تو علامت ارجمندى و نشان بزرگى و افتخار است؟! آیا چنین مى‏پندارى که خدا ما را دوست نمى‏دارد و تو را عزیز مى‏دارد که این گونه بر خود مى‏بالى و باد بر بینى افکنده و به خود مى‏نازى؛ و مست و مغرور مى‏تازى و یاوه‏ها مى‏سرایى؟ آرى، تو چنین مى‏پندارى که جهان و جهانیان در برابرت سر تعظیم فرود آورده و همه در کمند قدرت و قلمرو سیطره تو گرفتار آمده و همه رویدادها به میل تو روى داده و در راه است؛ و فرمانروایى معنوى و قدرت و شکوهى که از آن ماست، براى تو هموار گشته و زیر چنبر فرمانت آمده است! آرى، تو چنین مى‏پندارى، امّا سخت در اشتباهى! پس آهسته‏تر، اندکى آهسته‏تر تا به تو هشدار دهم که سخن آفریدگار تواناى هستى را از یاد نبرى! آیا فراموش کرده‏اى که خدا مى‏فرماید: و آن کسانى که کفر ورزیدند و راه بیداد در پیش گرفتند، گمان نبرند که اگر ما به آنان مهلت مى‏دهیم و بى‏درنگ کیفرشان نمى‏کنیم، به سود آنان است؛ هرگز! ما به آنان مهلت مى‏دهیم تا بر گناهانشان بیفزایند؛ و برایشان عذابى رسواگر و خوارکننده خواهد بود».

محقق تصریح کرد:حضرت زینب کبری سلام الله علیها در ابتدا با حمد الهی و صلوات بر پیامبر شروع کردند تا این گمان نرود که این همه تحمل مصیبت و ناملایمات باعث شده باشد که زبان ناشکری و ناسپاسی باز کنند و در هر حال شاکر و راضی به رضای خداوند هستند.

وی افزود: در طرف مقابل، یزید که سرمست از پیروزی ظاهری خود بود، اشعاری در مدح پدران کافر خود در جنگ بدر خواند و آرزو کرد که کاش می‌بودند و شاهد این پیروزی بودند. حضرت زینب سلام الله علیها با خواندن آیه 10سوره روم: «ثمّ کان عاقبة الّذین أساؤا السّواى‏ أنْ کذّبوا بآیات اللّه و کانوا بها یسْتهْزؤن» (سپس سرانجام کسانیکه اعمال بد مرتکب شدند به جائى رسید که آیات خدا را تکذیب کردند و آنرا به سخریّه گرفتند)؛ او را از این خیال واهی خارج ساخته و واقعیتی را به او گوشزد کردند که به فرصت دادن و امهال خدا به خود، مغرور نشو که این فرصت خدا به تو، برای تکذیب آیات الهی و اهانت به اهل بیت پیامبر، به جهت مقام و منزلت تو نزد خداوند نیست؛ بلکه از جهت مهلت خدا به ستمکاران است و از سنت‌های الهی امهال و استدراج است که حضرت زینب سلام الله علیها در این باره به آیه 178 سوره آل عمران اشاره فرمودند: «و لا یحْسبنّ الّذین کفروا أنّما نمْلی لهمْ خیْرٌ لأنْفسهمْ إنّما نمْلی لهمْ لیزْدادوا إثْماً و لهمْ عذابٌ مهینٌ» (آنها که کافر شدند [و راه طغیان پیش گرفتند] تصوّر نکنند که اگر به آنان مهلت مى‏دهیم به سود آنهاست! ما به آنان مهلت مى‏دهیم که بر گناهان خود بیفزایند و عذابى خفت‏آور براى آنها مى‏باشد).

حجت الاسلام محقق بیان کرد: در حقیقت حضرت مصداق حاضر آیه و مورد سنت امهال و استدراج خداوند را یزید دانسته و او را از سرمستی و کبر و جایگاه خود و فکری که درباره خود و اقداماتش داشت آگاه کردند؛ اما کسی که تکذیب آیات الهی کند از این سخنان سودی نخواهد برد.

وی با بیان بخش دیگری از این خطبه گفت: حضرت در ادامه می‌فرماید: «هان اى زاده‌ی رهاشدگان و پسر آنانى که نیاى گران‌قدرم از سر مهر و کرامت از گناه و بیدادشان گذشت و آنان را در فتح مکّه بخشید و از بند اسارت رهایشان ساخت! اى یزید! آیا این از عدالت و دادگرى نظام پلید و آزادى‏کش اموى است که تو تیره بخت، زنان و کنیزکان خود را در امنیّت و آسایش، پشت پرده‏ها بنشانى و آن‌گاه دختران ارجمند و آزاده پیامبر خدا را در بند اسارت و بیداد، به این شهر و آن شهر بکشانى و در این کوى و آن برزن بگردانى؟ آیا این از عدل و داد است که بدین وسیله حریم امنیّت و پرده کرامت آنان را کنار زنى و چهره‏هایشان را نمایان سازى؛ تا آشنا و بیگانه، مردم شهر و روستا، دور و نزدیک، ریشه‏دار و بى‏ریشه و تبار، بر آنان بنگرند و آنان در برابر دیدگان و تماشاگران باشند؟ آن هم در شرایطى که نه از مردان دلیر و آزادمنش این خاندان پرشکوه، کاروانسالارى برای‌شان مانده است، و نه پشت و پناهى که از حقوق و آزادى آنان دفاع کند؟! راستى چگونه مى‏توان به کسى امید بست که دهان و دندانش جگر پاکان و شایسته‏کرداران را جوید و بیرون ریخت و گوشت و پوست و سلّول‌هاى وجودش از خون شهیدان راستین راه آزادى و آزادگى و اصلاح‏طلبى روییده است؟! و چگونه از کسى که دلش از کینه و عقده‌ی‌ ما خاندان رسالت آکنده است، مى‏توان انتظار آن را داشت که به دشمنى ما شتاب نگیرد و در این راه، راه افراط و ددمنشى و مرز ناشناسى نپیماید؟! آرى، چنین کسى با چشم و کینه و ددمنشى بر ما خواهد نگریست، در دشمنى با ما فروگذار نخواهد کرد و بى‏آنکه از گناه و بیداد بپرهیزد و دست‏یازیدن به این جنایت‏هاى هولناک را بزرگ و رسوایى برانگیز شمارد، بسان تو اى یزید! گستاخى مى‏کند و مى‏گوید: اى کاش پدران و نیاکانم بودند و فریاد شادى سر مى‏دادند و مى‏گفتند: هان اى یزید! بزن! بزن! که دستت فلج مباد! و این در حالى است که با چوب بیداد بر دندانهاى سرور و سالار جوانان بهشت مى‏نوازى! بر همان لب و دندانى که بوسه‏گاه پیامبر خدا بود! هان اى یزید! چرا به این جنایت‏ها دست نزنى؟! و چرا چنین یاوه‏ها نسرایى؟ تو که جنایات بى‏شمارى کردى! پوست از زخم دل چاک چاک ما برداشته و با ریختن خون پاک فرزندان پیامبر، به نسل کشى پرداختى و آنان را ریشه‏کن کردى و در همان حال، هم نعره بر مى‏آورى و نیاکانت را صدا مى‏زنى و چنین مى‏پندارى که صدایت به گوش آنان مى‏رسد؛ امّا تو نیز به زودى به همان جایى که آنان رفتند، خواهى رفت و به زودى به همانان خواهى پیوست و آن گاه در آنجا خواهى گفت: اى کاش لال بودم و چنان نمى‏گفتم و ناتوان بودم و دست به این‏ جنایت‏ها نمى‏زدم». در این بخش حضرت به ریشه و ذات پلید یزید اشاره کردند که از نسل کسی است که با دندان، جگر مردان خدا را گزید. اشاره به هند، همسر ابوسفیان، پدر بزرگ یزید دارد که در جنگ احد بدن حمزه عموی پیغمبر را مثله کرد و جگر او را به دندان گرفت.

این استاد دانشگاه افزود: زینب کبری، اسوه صبر و استقامت در ادامه می‌فرمایند: « بار خدایا! حقوق پایمال‏شده ما را از تجاوزکاران بازگیر! و از کسانى که در حقّ ما شقاوت و بیداد روا داشتند، داد ما را بستان و انتقام ما را بگیر و آتش خشم خود را بر کسانى که خون‏هاى مردان آزادیخواه و ظلم ناپذیر ما را ریختند، و یاران و دفاعگران از حقوق و آزادى ما را به خاک و خون کشیدند فرود آور! هان اى یزید! به خداى سوگند که تو با این کارت، جز پوست پیکر خود را ندریدى! و جز گوشت پیکر خود را پاره نکردى! دیرى نمى‏پاید که با همین بار سنگین گناهى که به خاطر ریختن خون پاک خاندان پیامبر و شکستن حرمت حریم او در مورد خاندان و نزدیکانش بر دوش دارى، به آن حضرت وارد خواهى شد، آن گاه که خداى دادگر همه خاندان پیامبر را گرد مى‏آورد و پراکندگى کار آنان را سامان مى‏بخشد و حقوق پایمال‏شده آنان را باز مى‏گیرد و دادشان را از بیدگران مى‏ستاند؛ چرا که قرآن مى‏فرماید: هرگز کسانى را که در راه خدا کشته شده‏اند، مرده مپندار؛ بلکه آنان زندگانى هستند که در بارگاه پروردگارشان روزى داده مى‏شوند. و براى تو اى یزید! همین بسنده است که در دادگاه رستاخیز، خداى دادگر حاکم باشد و محمّد صلّى اللّه علیه و آله، خصم تو و فرشته گرانقدر خدا، جبرئیل، یار و پشتیبان ستمدیدگان باشد. و به همین زودى آن کسى که تو را وسوسه کرد و به عنوان خلیفه و ولایتمدار و خدایگان و سررشته دار مردم، بر گردن این جامعه سوار نمود در خواهد یافت که بیدادگران را بد دستاورد و بهره‏اى است؛ و در خواهد یافت که کدامین شما در منطق و موقعیت بدتر و از نظر نیرو ناتوانتر است.

عضو هیأت علمی دانشکده علوم قرآنی اصفهان گفت: در این بخش از خطبه حضرت زینب سلام الله علیها ضمن نفرین بر یزید، جنایات یزید را متوجه خود او دانسته و به آیه 7 سوره الإسراء اشاره کردند که می‌فرماید: «إنْ أحْسنْتمْ أحْسنْتمْ لأنْفسکمْ و إنْ أسأْتمْ فلها ...». هر چه کردی از ریختن خون ما و اهانت به ما؛ همه را به خود کردی و در حقیقت خود را خوار و خفیف کرده ای. و رسول خدا صلی الله علیه و آله از تو انتقام سختی خواهد گرفت. در این بخش حضرت به آیه 169 سوره آل عمران استدلال کردند که میفرماید: «و لا تحْسبنّ الّذین قتلوا فی سبیل اللّه أمْواتاً بلْ أحْیاءٌ عنْد ربّهمْ یرْزقون‏». (هرگز کسانى را که در راه خدا کشته شده‏اند مرده مپندار، بلکه آنها زنده‏اند و نزد پروردگارشان روزى داده مى‏شوند.)

وی در ادامه با قرائت بخش‌های دیگری از خطبه شام حضرت زینب سلام الله علیها اظهار کرد: حضرت در فرازی دیگر می‌فرمایند: «هان اى یزید! اگر چه رویدادهاى ناگوار و پیشامدهاى سهمگین روزگار مرا بر آن داشته است تا با چون تویى بى‏مقدار که از بد روزگار و آفت‏زدگى مزرعه جامعه، زمام امور آن را به کف دارى، روبرو گردم و سخن گویم، امّا من ارزش و بهاى تو را سخت ناچیز مى‏دانم و نکوهش‏ات را به خاطر جنایتها و ددمنشى‏هایت بس بزرگ و تو را بسیار سرزنش مى‏کنیم.چه باید کرد که دیدگان اشکبار است و دلها شعله‏ور و قلبها سوزان! شگفتا! و راستى شگفتا که چهره‏هاى نجیب و عدالتخواه و اصلاح طلب حزب راستین خدا در پیکارى ناخواسته و نابرابر با حزب فریبکار و ستم پیشه شیطان- که اعضاى اصلى آن شما اسیران آزاد شده دیروز هستید- به خاک و خون کشیده مى‏شوند و خون پاک ما از چنگها و سرپنجه‏هاى شما مى‏چکد و پاره پاره گوشتهاى بدنمان از دهان شما مى‏افتد و این پیکرهاى پاک و پاکیزه حق طلبان و آزادیخواهان است که خوراک گرگ‌هاى درنده شما و در زیر پنجه و در چنگال بچه کفتارها به خاک افتاده است! راستى شگفت از بازى زمانه! شگفت! هان اى یزید! آگاه باش که اگر امروز مست قدرت و امکانات باد آورده‏اى و ما را براى خود غنیمتى مى‏پندارى، به همین زودى درخواهى یافت که اسارت ما نه‏ براى تو سودبخش که مایه زیان و بى‏آبرویى بیشتر است.  و آن گاه است که هر چه را از پیش فرستاده‏اى همان را خواهى یافت و پروردگارت هرگز بر بندگان ستم روا نمى‏دارد و به همین جهت من از ظلم و بیداد تو به بارگاه او شکایت مى‏برم و به او توکل و اعتماد مى‏کنم». در این بخش فرازهایی از آیات قرآن به صورت کاربرد واژگان قرآنی اشاره شده است. «حزب الله»، «حزب الشیطان» و همچنین بخشی از آیه 10 سوره حج که می‌فرماید: «ذلک بما قدّمتْ یداک و أنّ اللّه لیْس بظلاّمٍ للْعبید».

حجت الاسلام محمد محقق در ادامه بیان کرد: حضرت در ادامه می‌فرمایند: « و تو نیز اى یزید! هر فریب و نیرنگى دارى بر ضد ما به کار گیر و هر اقدام و تلاشى که میتوانى دریغ مدار و به آن دست بزن، امّا سوگند به خداى پیروزمند که نه، خواهى توانست نام بلند و پرشکوه دودمان ما را از میان بردارى و نه نور روشنگر وحى و فرهنگ خداپسندانه و انسان دوستانه ما را خاموش سازى؛ نه، خواهى توانست به جلال و شکوه دست یابى و نه موفق خواهى شد تا لکه ننگ و عار این ستم و بیدادى را که به آن دست یازیدى از دامان و پیشانى خود و نظام پوشالى‏ات بشویى و از پرونده زندگى رسوایت بزدایى! آگاه باش که رأى و دیدگاه تو سخت سست و بى‏اعتبار است و روزگار میداندارى و فرصت تاخت و تازت بسیار اندک و دار و دسته کفتارمنش‏ات رو به پریشانى و پراکندگى است.آرى دور نیست روزى که هاتف و نداگرى ندا سر دهد که: هان اى مردم! بهوش باشید که لعنت و نفرین خدا بر گروه تاریک اندیشان و بیدادگران است.خداى بى‏همتا را ستایش مى‏کنم که آغاز کار ما را به نیک‏بختى و آمرزش، و فرجام کارمان را به شهادت پرافتخار و مهر و رحمت بى‏کران خویش رقم زد؛ و از بارگاه او مى‏خواهم که پاداش شهیدان پاکباخته و عدالتخواه ما را کامل کند و بر اجر و مزدشان بیفزاید و ما را بازماندگان شایسته و حق‏شناس آنان سازد که او پرمهرترین مهربانان است و ذات بى‏همتاى او ما را بسنده است و نیکو حمایتگر و کارسازى است.»

وی افزود: در این فراز حضرت به این واقعیت اشاره کردند که نمیشود ذکر و یاد خدا را خاموش کرد و آیات الهی را نادیده گرفت فرازهای ابتدایی این بخش، اشاره به آیاتی مانند:آیه 8 سوره صف:« یریدون لیطْفؤا نور اللّه بأفْواههمْ و اللّه متمّ نوره و لوْ کره الْکافرون»‏ دارد. در این بخش همچنین به بخش هایی از آیات اشاره شده است. «ألا لعنة اللّه على الظالمین»، «رحیم ودود»، «حسبنا الله و نعم الوکیل»؛ بخشی از آیات قرآن است که در سخن حضرت زینب آمده است.

عضو هیأت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم در بخش دیگری از سخنان خود گفت: در یک جمع بندی باید گفت حضرت به سه روش « تصریح به آیه در ضمن سخنرانی»، « اشاره به مضمون و بخشی از آیه» و « اشاره غیر مستقیم به مفهوم آیه» به آیات قرآن استناد کرده است.

وی افزود: آیات «ثمّ کان عاقبة الّذین أساؤا السّواى‏ أنْ کذّبوا بآیات اللّه و کانوا بها یسْتهْزؤن‏» (سوره رم/10) ، «و لا یحْسبنّ الّذین کفروا أنّما نمْلی لهمْ خیْرٌ لأنْفسهمْ إنّما نمْلی لهمْ لیزْدادوا إثْماً و لهمْ عذابٌ مهینٌ‏»(آل عمران/178) و «و لا تحْسبنّ الّذین قتلوا فی سبیل اللّه أمْواتاً بلْ أحْیاءٌ عنْد ربّهمْ یرْزقون‏»(آل عمران/169) آیاتی هستند که در نوع اول یعنی تصیح به آیه در ضمن سخنرانی قرار دارند.

دکتر محقق تصریح کرد: اشاره به مضمون و بخشی از آیه در آیات «... بئْس للظّالمین بدلا»(کهف/50) ، «...ألا لعْنة اللّه على الظّالمین» (هود/18)، «... و ما ربّک بظلاّمٍ للْعبید»(فصلت/46)، « ... شرٌّ مکاناً و أضْعف جنْدا»(مریم/75)، «...رحیمٌ ودود»(هود/90) و«... حسْبنا اللّه و نعْم الْوکیل‏»(آل عمران/173) مشهود است.

وی همچنین بیان کرد: در اشاره غیر مستقیم به مفهوم آیه: نیز حضرت در برخی فراز خطبه از مفهوم آیاتی همچون « إنْ أحْسنْتمْ أحْسنْتمْ لأنْفسکمْ و إنْ أسأْتمْ فلها ...»(اسراء/7)، « إنْ تتوبا إلى اللّه فقدْ صغتْ قلوبکما و إنْ تظاهرا علیْه فإنّ اللّه هو موْلاه و جبْریل و صالح الْمؤْمنین و الْملائکة بعْد ذلک ظهیر»(تحریم/4)، « لا تجد قوْماً یؤْمنون باللّه و الْیوْم الْآخر یوادّون منْ حادّ اللّه و رسوله و لوْ کانوا آباءهمْ أوْ أبْناءهمْ أوْ إخْوانهمْ أوْ عشیرتهمْ أولئک کتب فی‏ قلوبهم الْإیمان و أیّدهمْ بروحٍ منْه و یدْخلهمْ جنّاتٍ تجْری منْ تحْتها الْأنْهار خالدین فیها رضی اللّه عنْهمْ و رضوا عنْه أولئک حزْب اللّه ألا إنّ حزْب اللّه هم الْمفْلحون‏»(مجادله/22)، « اسْتحْوذ علیْهم الشّیْطان فأنْساهمْ ذکْر اللّه أولئک حزْب الشّیْطان ألا إنّ حزْب الشّیْطان هم الْخاسرون‏» (مجادله/19)، « یریدون لیطْفؤا نور اللّه بأفْواههمْ و اللّه متمّ نوره و لوْ کره الْکافرون‏»(صف/8) و « إنّ الّذین ارْتدّوا على‏ أدْبارهمْ منْ بعْد ما تبیّن لهم الْهدى الشّیْطان سوّل لهمْ و أمْلى‏ لهم‏»(محمد/25) استفاده کرده اند.