محمدجواد توکلی خانیکی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی، اظهار کرد: آیت الله جوادی آملی، از مفسران برجسته قرآن کریم، در باب قنوت، این عمل مستحبی ارزشمند در نماز، دیدگاهی ژرف ارائه می‌دهند. ایشان قنوت را صرفاً یک دعا نمی‌دانند، بلکه آن را فرصتی برای طلب حسنه (نیکی) در تمام ابعاد زندگی، هم در دنیا و هم در آخرت، تلقی می‌کنند. به عبارت دیگر، قنوت مجالی است برای درخواست بهترین‌ها از خداوند متعال.

وی ادامه داد: برای دستیابی به «احسن الحال»، والاترین و نیکوترین حالت روحی و معنوی، باید به این نکته اساسی توجه داشت که «احسن» یک صفت تفضیلی است. این بدان معناست که «بهترین» برای هر فرد، با توجه به شرایط، استعدادها، و مهم‌تر از همه، اعتقاداتش، تعریف می‌شود. به تعبیری، به تعداد انسان‌های روی زمین، تعریف‌های متفاوتی از حال خوب و بد وجود دارد. از این رو، احسن الحال برای یک مسلمان راستین، در گرو رضایت و خشنودی خداوند متعال است. مسلمانی که همواره در پی انجام وظایف الهی و دوری از نواهی او باشد، به این مرتبه دست خواهد یافت.

توکلی خانیکی بیان کرد: در این مسیر، گاهی لازم است انسان از داشته‌های خود، اعم از مال و جان، در راه خدا انفاق کند. این انفاق، هرچند اندک، نشان‌دهنده ایثار و فداکاری در راه آرمان‌های الهی است. در مقابل، گاهی نیز لازم است انسان برای کسب روزی حلال و تأمین نیازهای خود و خانواده‌اش تلاش کند و چیزهایی را به دست آورد. رسیدن به احسن و حال، مستلزم اتخاذ راهکارهای گوناگون و متناسب با شرایط فردی و اجتماعی است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم افزود: تجلی «احسن الله» (بهترین خداوند) برای عموم مردم، به اشکال و صور مختلفی صورت می‌گیرد. خداوند متعال، با حکمت بی‌انتهای خود، برای هر کس، راهی برای رسیدن به کمال و سعادت قرار داده است. اما درک این راه‌ها و پیمودن آن‌ها، نیازمند دانش و تخصص خاص خود است. بنابراین، کسب معرفت و آگاهی در زمینه‌های مختلف، از جمله علوم دینی و دنیوی، برای رسیدن به احسن و حال ضروری است.

وی گفت: اساساً، میزان تأثیرگذاری اعمال و رفتار ما در دستیابی به احسن و حال، به میزان درک و برداشت ما از دین بستگی دارد. هرچه شناخت ما از آموزه‌های الهی عمیق‌تر باشد، عمل ما نیز خالصانه‌تر و مؤثرتر خواهد بود. در این میان، قرآن کریم، به عنوان کلام الهی، محور و شاخص اصلی است. با پیروی از دستورات قرآن و عمل به احکام آن، می‌توان به احسن و حال بیشتری دست یافت. احسن و حال در همین مسیر قرآنی و الهی جذب می‌شود و تحقق می‌یابد.

توکلی خانیکی بیان کرد: مفسر قرآن، با قرائت صحیح و تفسیر دقیق آیات الهی، می‌تواند این مفاهیم عمیق را درک و به دیگران منتقل کند. هدف غایی از تفسیر قرآن، بهره‌مندی مردم از آموزه‌های آن و رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم اظهار کرد: یکی از بارزترین مصادیق احسن و حال، اطاعت‌پذیری از قرآن و فرامین خداوند است. این اطاعت‌پذیری، تنها به انجام عبادات محدود نمی‌شود، بلکه شامل تمام ابعاد زندگی انسان، از جمله اخلاق، رفتار، و روابط اجتماعی، می‌شود. به کار بستن آموزه‌های قرآنی در تمام شئون زندگی، انسان را به کمال و سعادت رهنمون می‌سازد.

وی افزود: به‌ علاوه، یادگیری احکام شرعی، از جمله احکام اقتصادی، و عمل به آن‌ها، نقش بسزایی در رسیدن به احسن و حال دارد. کسب روزی حلال و انفاق آن در راه خدا، از جمله مصادیق بارز اطاعت‌پذیری و رسیدن به کمال است. به طور خلاصه، بذل و بخشش مال، تنها یک جزء از یک منظومه کامل به نام اطاعت‌پذیری است که زیرمجموعه‌های فراوانی دارد.

توکلی خانیکی تصریح کرد: داشتن اخلاق نیکو، برای یک دین‌دار متخلف (کسی که در انجام برخی از وظایف دینی کوتاهی می‌کند)، بسیار بهتر از بی‌اخلاقی است. چرا که اخلاق، زمینه را برای اصلاح و بازگشت به مسیر درست فراهم می‌کند. مصادیق احسن و حال به نسبت افراد، نسبی است و نمی‌توان معیار مشخصی برای آن تعیین کرد. با این حال، اطاعت‌پذیری از خداوند و داشتن اخلاق نیکو، از مهم‌ترین شاخص‌های رسیدن به این مرتبه هستند. 

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم گفت: با توجه به آنچه گفته شد، می‌توان دریافت که بعثت پیامبر اکرم (ص)، سرآغاز یک مسیر روشن و هموار برای رسیدن به احسن و حال بوده است. پیامبر (ص) با ارائه الگویی کامل از انسان کامل، راه رسیدن به کمال و سعادت را به همگان نشان دادند.