یادداشت دکتر علیرضا کاوند عضو هیات علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

انگیزه‌های قیام امام حسین(علیه السلام)

قیام عاشورا، تنها یک حرکت سیاسی نبود، بلکه نهضتی الهی، اصلاح‌گر و آگاهی‌بخش بود که در پاسخ به انحراف‌های جدی در جامعه اسلامی صورت گرفت.

امام حسین (ع) با نگاهی عمیق و رسالت‌محور، دلایل این قیام را بارها در سخنان، نامه‌ها و رفتارهای خود آشکار کرده است. مهم‌ترین انگیزه‌های این قیام به شرح زیر است:

۱. اصلاح امت پیامبر (ص)

امام حسین (ع) در وصیت‌نامه‌اش به برادرش محمد بن حنفیه، انگیزه اصلی قیام خود را چنین بیان می‌کند:

«إنّما خرجتُ لطلبِ الإصلاحِ فی أمةِ جدّی، أریدُ أن آمرَ بالمعروفِ وأنهى عن المنکرِ وأسیرَ بسیرةِ جدّی وأبی علیّ بن أبی طالب.»

(شیخ صدوق، علل الشرائع، ج 1، ص 211)

در زمانی که بدعت‌ها و فساد بر جامعه چیره شده بود، امام وظیفه خود می‌دانست که اسلام ناب را از انحرافات نجات دهد.

۲. مبارزه با فسق و فساد یزید

یزید بن معاویه به عنوان خلیفه‌ای فاسد، شایستگی رهبری امت اسلامی را نداشت. امام حسین (ع) مشروعیت حکومت او را نپذیرفت و فرمود:

«إنّا أهلُ بیتِ النبوةِ، ومعدنُ الرسالةِ، ویزیدُ رجلٌ فاسقٌ، شاربُ الخمرِ، قاتلُ النفسِ المحرّمةِ، معلنٌ بالفسقِ، ومثلی لا یبایع مثله.»

(شیخ مفید، الإرشاد، ج 2، ص 33)

امام با این سخن، اعلام کرد که بیعت با یزید، به معنای تأیید انحراف از اسلام است و هرگز زیر بار آن نخواهد رفت.

۳. احیای امر به معروف و نهی از منکر

امر به معروف و نهی از منکر، روح اسلام است. امام این دو فریضه را ستون‌های قیام خود قرار داد و فرمود:

«أریدُ أن آمرَ بالمعروفِ وأنهى عن المنکرِ.»

(شیخ مفید، الإرشاد، ج 2، ص 33)

او در جامعه‌ای که این ارزش‌ها فراموش شده بود، با جان خود آن‌ها را احیا کرد، و این نشان از تعهد عمیق دینی او داشت.

۴. پاسداری از عزت و کرامت انسانی

از دیگر انگیزه‌های مهم قیام امام، حفظ کرامت انسانی و مقابله با ذلت بود. در کربلا، آن حضرت با صدای رسا اعلام کرد:

«ألا وإنّ الدعیّ ابنَ الدعیّ قد رکزَ بینَ اثنتین: بینَ السلةِ والذلة، وهیهاتَ منّا الذلة!»

(ابن طاووس، اللهوف فی قتلى الطفوف، ص 57)

امام نشان داد که مرگ با عزت، هزار بار برتر از زندگی با ذلت در کنار ظلم است.

۵. ادای تکلیف الهی و مسئولیت شرعی

امام حسین (ع) به عنوان حجت خدا و وارث پیامبر، در برابر فساد و انحراف، وظیفه‌ای الهی داشت. از دیدگاه او، سکوت در برابر ظلم، گناهی نابخشودنی بود:

«مَن رأى سلطانًا جائرًا مستحلًّا لحُرمِ الله، ناکثًا لعهدِ الله... فلم یُغیّر علیه بفعلٍ ولا قولٍ، کان حقًّا على الله أن یُدخله مدخله.»

(شیخ صدوق، الأمالی، ص 219)

این حدیث که امام خود آن را در مسیر کربلا خواند، بیانگر نگاه تکلیف‌محور او در قیام بود.

۶. بیدارسازی و روشنگری امت

امام حسین (ع) می‌دانست که جان‌فشانی او، وجدان جامعه اسلامی را بیدار خواهد کرد. همان‌گونه که بعدها امام سجاد (ع) و حضرت زینب (س) در کوفه و شام، با افشاگری‌های خود این بیداری را تداوم بخشیدند.

خود امام در خطبه‌ای فرمود:

«ألا ترونَ إلى الحقِّ لا یُعملُ به، وإلى الباطلِ لا یُتناهى عنه؟ لیرغبِ المؤمنُ فی لقاءِ الله، فإنّی لا أرى الموتَ إلّا سعادةً، والحیاةَ معَ الظالمین إلّا برما.»

(شیخ مفید، الإرشاد، ج 2، ص 32)

امام با جان‌فشانی خود، خط بطلان بر تسلیم‌پذیری کشید و راه بیداری را به مسلمانان نشان داد.

قیام امام حسین (ع) حرکتی چندلایه و الهی بود که با اهدافی نظیر:

 اصلاح امت پیامبر (ص)

 جلوگیری از تثبیت حاکمیت باطل

احیای امر به معروف و نهی از منکر

 پاسداری از کرامت انسان

 ادای وظیفه شرعی

 و آگاه‌سازی جامعه

انجام شد؛ و تا امروز، منبع الهام آزادگان، مصلحان و دین‌داران در سراسر جهان است.