ایشان همواره از اهمیت بهره‌گیری از تعالیم الهی و مفاهیم متعالی قرآن در تولید و توسعه علوم انسانی سخن گفته‌اند و تأکید کرده‌اند که علوم انسانی غربی، با وجود دستاوردهای ظاهری خود، در بسیاری از موارد نتوانسته است به حل معضلات بنیادین بشر کمک کند. از این رو، نیاز به تولید علوم انسانی بومی بر اساس مبانی اسلامی و قرآنی، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای تحقق تمدن نوین اسلامی به شمار می‌آید. با این حال، تحقق این هدف با موانع و چالش‌های متعددی روبه‌رو است که باید مورد شناسایی و تحلیل دقیق قرار گیرد.

امام خامنه‌ای موانع پیشرفت علوم انسانی قرآنی را به شکلی دقیق و جامع مورد بررسی قرار داده‌اند. از دیدگاه ایشان، این موانع ریشه در مسائل مختلفی از جمله ضعف‌های فکری و فرهنگی، مشکلات ساختاری و سیاست‌گذاری‌های نادرست، وابستگی به الگوهای غربی و همچنین فشارها و توطئه‌های بیرونی دارد. این موانع نه تنها مانع از رشد علوم انسانی مبتنی بر مبانی اسلامی می‌شوند، بلکه زمینه را برای ترویج افکار و ارزش‌های مغایر با فرهنگ اسلامی فراهم می‌کنند.

از سوی دیگر، اهمیت این موضوع زمانی دوچندان می‌شود که بدانیم علوم انسانی نه تنها در سطح علمی و دانشگاهی، بلکه در تمامی ابعاد زندگی فردی و اجتماعی اثرگذار است. از سیاست‌گذاری‌های کلان اقتصادی و اجتماعی گرفته تا تربیت نسل‌های آینده، همه و همه تحت تأثیر مستقیم علوم انسانی قرار دارند. بر این اساس، غفلت از بومی‌سازی و اصلاح این علوم می‌تواند خسارات جبران‌ناپذیری به هویت دینی و فرهنگی جامعه وارد کند.

به قطع، با بررسی دیدگاه‌های امام خامنه‌ای در خصوص موانع پیشرفت علوم انسانی قرآنی، گامی در جهت شناخت دقیق‌تر این موانع و ارائه راهکارهایی برای رفع آن‌ها برداشته می‌شود. درین جا موانع اصلی از نگاه مقام معظم رهبری را مورد تحلیل قرار می‌دهم. هدف این است که با تکیه بر بیانات ایشان، راه‌حل‌هایی برای توسعه و ارتقای این حوزه ارائه شود تا بتوان گامی موثر در جهت تحقق تمدن اسلامی برداشته شود.

مقام معظم رهبری، امام خامنه‌ای، در بیانات خود به موانع متعددی اشاره کرده‌اند که پیشرفت علوم انسانی مبتنی بر قرآن را با چالش مواجه می‌سازد. این موانع را می‌توان در چهار دسته‌ی اصلی بررسی کرد:

۱. موانع فرهنگی و فکری:

۱.۱.تحجر و جزمی‌گرایی در محیط علمی:

ایشان تأکید دارند که ایستایی و پایبندی به جزمی‌گرایی بدون منطق صحیح، مانعی برای نواندیشی علمی است. تحجر نه تنها در محیط‌های دینی، بلکه در تمامی محیط‌ها می‌تواند به رکود علمی منجر شود.

۱.۲.اعتقاد به نظریات غربی به عنوان متون مقدس:

مقام معظم رهبری می‌فرمایند که برخی افراد به نظریات غربی چنان اعتقادی دارند که گویی متون مقدس هستند و نباید در آن‌ها تردید کرد. این نگرش مانع از نقد و بررسی علمی و تولید علوم انسانی بومی می‌شود.

۲. موانع آموزشی و پژوهشی:

۲.۱.ترجمه‌گرایی و عدم توجه به داشته‌های خود:

ایشان نسبت به ترجمه‌گرایی صرف و بی‌توجهی به ظرفیت‌های داخلی هشدار داده و بر ضرورت ابداع و تولید علم بومی تأکید می‌کنند. ترجمه بدون نقد و بررسی می‌تواند به وابستگی علمی منجر شود.

۲.۲.نبود توازن در برنامه‌ریزی رشته‌های علمی:

مقام معظم رهبری به عدم توازن در برنامه‌ریزی رشته‌های علمی اشاره کرده و رشد کمی نامطلوب دانشجویان علوم انسانی بدون توجه به کار بومی را از موانع پیشرفت می‌دانند.

۳. موانع سیاست‌گذاری و زیرساختی:

۳.۱.وابستگی به غرب در عرصه علمی:

ایشان تأکید دارند که نباید در مسئله علم، وابسته به غرب باشیم و باید علم را خودمان تولید کنیم. وابستگی علمی می‌تواند به دنباله‌روی و نداشتن ابتکار منجر شود.

۳.۲.نبود چرخه علمی کامل:

مقام معظم رهبری به نبود چرخه علمی و تکمیل نبودن زنجیره کار علمی، فناوری، تولید و بازار اشاره کرده و آن را مانعی برای پیشرفت علمی می‌دانند.

۴. موانع گفتمانی و تبلیغی:

۴.۱.برنامه‌ریزی دشمن برای دین‌زدایی و علم‌زدایی از دانشگاه:

ایشان هشدار می‌دهند که دشمنان با برنامه‌ریزی‌های خود درصدد دین‌زدایی و علم‌زدایی از دانشگاه‌ها هستند که این مسئله می‌تواند به تضعیف علوم انسانی مبتنی بر قرآن منجر شود.

۴.۲. یأس‌آفرینی و منفی‌بافی درباره حرکت علمی کشور:

مقام معظم رهبری به خطر یأس‌آفرینی و منفی‌بافی درباره حرکت عظیم علمی کشور اشاره کرده و آن را مانعی برای پیشرفت علوم انسانی می‌دانند.

با توجه به این موانع، ضروری است که با تکیه بر ظرفیت‌های داخلی، نقد و بررسی مستمر نظریات موجود، و تولید علم بومی مبتنی بر قرآن، به توسعه و پیشرفت علوم انسانی در کشور بپردازیم.