نشست تخصصی قرآن بنیان با عنوان « تصویرسازی هنری در قرآن » با ارائه دکتر حسین مقدس از اساتید هیات علمی دانشکده علوم قرآنی ملایر برگزار شد . در این نشست دکتر مقدس به بیان سخنانی در مورد تصویرسازی هنری در قرآن پرداختند .

دکتر مقدس ابتدا شهادت حضرت فاطمه الزهراء (س) را به امام عصر (عج) و همه عزیزانی که در سالن حضور داشتند تسلیت عرض کردند .

بعد ایشان اشاره نمودند که یک بحث را در دانشگاه مطرح نموده اند  قرآن و علوم انسانی و یا علوم اسلامی و یا مباحث قرآن بنیان که یک ارتباطی میان علوم قرآن و علوم انسانی و علوم تجربی وجود دارد که یک بحث مفصل و تخصصی است که دانشگاه چند سالی است که آغاز کرده و نشست های متعددی در این زمینه برگزار شده است . یک موضوعی که الان میخواهیم در آن زمینه بحث کنیم موضوعی است با عنوان تصویرسازی هنری قرآن یا بحث هنر در قرآن . گاهی شبهات و سئوالاتی به ذهن آدم می رسد که خوب است از این زاویه به قرآن نگان کنیم . ایشان ادامه دادند بجاست عزیزانی که در جلسه حضور دارند بعد از اینکه جلسه تمام شد هنگام  قرائت قرآن از این زاویه ای که خدمت شما عرض می کنم به قرآن نگاه کنید .

استاد مقدس گفتند: اعتقاد و باور ما این است که قرآن کریم تنها کتاب آسمانی است که هم معانی و هم الفاظ از سوی خدای متعال است . این اصل موضوعی است . و نکته دیگر اینکه ما باورمان این است که قرآن کریم صفر تا صد و هر مطلبی که اشاره شده حقیقتی است بقول علماء قضایای خارجیه است یا قضایای حقیقیه است  که الان میخواهیم در این زمینه بحث کنم . حتی قضایای ذهنی و خیالی قرآن نیز یک امر حقیقی است لذا اگر ما نگاه بکنیم به قصص قرآن به خلاف آنچه که آقای نصر حامد ابوزید دارد می گوید که قصه های قرآن قصه است داستان پردازی است حقیقت خارجی نیست افسانه سازی است که مثلا خدای متعال بیان کرده ااست لبته قصه های بدی هم نیست برای هدایت انسان هاست ولی نگاه های درست سایرین را ببینیم میگوییم نه، تمام قضایای قرآن کریم عین حقیقت است . خدای ناکرده افسانه سرایی نیست حقیقت است .

دکتر مقدس در ادامه سخنان خود بیان داشتند که : نکته بعدی اینکه ما می دانیم آن وجوه و اعجازی که ما در قرآن کریم داریم ما یک علمی داریم به نام علم معانی ، علم بیان و علم بدیع . یعنی اینکه ما باید هم خوب حرف بزنیم و هم حرف خوب بزنیم قرآن کریم هم حرفهای خوب را به ما یاد داد هم خوب حرف زدن را به ما یاد داد . لذا از وجوه اعجاز قرآن که بزرگان روی آن بحث می کنند بحث اعجاز بیانی قرآن است . در اعجاز بیانی ما بیاییم خیلی قشنگ حرف بزنیم حرفهای خوب را خیلی قشنگ بزنیم که طرف مقابل که این حرف را می شنود یا میخواند احساس کند که این حرف همین الان دارد زده می شود تازه است نو است . کهنه و قدیمی نشده بنابراین از این جهت من نگاه کردم اگر از این زاویه به قرآن نگاه کنیم چه در مباحثی که در حوزه توحید است و چه در بحث هایی که در حوزه نبوت است چه در بحث هایی که راجع به معاد است خیلی میشود حرف زد حتی مباحثی که در حوزه اخلاقی است و غیره می بینیم خدای متعال یک مطلبی را که می خواهد به ما انتقال بدهد از یک زبانی کمک می گیرد که من می گویم زبان تصویر .

دکتر مقدس عنوان نمودند که ما یک زبان گفتاری داریم مثل همین که با شما داریم حرف می زنیم و یک زبان هم داریم به اسم زبان بدن . یک وقت هم می گوییم زبان زبان تصویر باشد که جای بحث دارد . هر زمان فرصت کردید و توفیق قرائت قرآن را پیدا کردید از این زاویه به قرآن نگاه کنید که ما به آن زبان تصویر می گوییم . این زبان تصویر اگر به قدیم نگاه کنیم زمانی که انسانها نمی توانستند با هم حرف بزنند روی دیوار نقاشی می کشیدند به تعبیر دیگر جان مند پنداری می کردند . می توان گفت خدای متعال با این وجه بسیار زیبایی در قرآن کریم که من به آن زبان تصویر می گویم با ما حرف می زند . حالا از این زاویه باید نگاه بکنیم که یک تشبیه معقول به محسوس است . در بعضی مواقع ما دو چیز را که شبیه به همدیگر است را تشبیه می کنیم که می شود تشبیه محسوس به محسوس یک وقت یک چیز معقول را به یک چیز محسوس تشبیه می کنیم عقل ما خیلی چیزها را درک نمی کند مثل بچه مدرسه که معلم باید مطالب را روی تخته برای دانش آموزان پیاده کند تصویر بکشد عکس بکشد عقل ما در مقابل بسیاری از معارف قرآن کریم مثل عقل بچه ای است که خیلی چیزها را نمی فهمد لذا قرآن تنزل پیدا کرد آمد پایین آمد پایین و این چیزی شد که الان در دست ما است تازه چیزی که دست ما است انگار عقل ما هنوز نمی فهمد مثلا عقل ما زبان تصویر فرضا در بحث معاد به هر سوره ای از سوره قرآن که نگاه بندازید با زبان تصویر نگاه کنید .

آقای مقدس برای روشن شدن بحث از آقای دکتر عبدالکریم بی آزار شیرازی گفتند که یک تفسیری دارد به نام تفسیر نوین در دهه 70 که در آن تفسیر نوین آقای بی آزار بعضی از قصه های انبیاء را تصویر می کشیدند مثلا داستان حضرت موسی و رد شدن ایشان از رود نیل را با تصویر در تفسیر نوین نشان دادند . و فکر کنم که ایشان اولین فردی است که کتاب تفسیر مصور قرآنی دارد . یعنی تصویر گرایی کرد اگر از اول قرآن سوره بقره نگاه کنیم تا آخر قرآن کریم بعضی از آیات را اگر آدم بخواهد بفهمد خدای متعال برای فهمش از زبان تصویر کمک می گیرد که ما می گوییم هنر در قرآن . خدای متعال چقدر در مورد بهشت صحبت فرمودند خوب بهشت را چگونه باید بشناسیم چگونه باید شناخت مثال می زند « مثل الْجنّة الّتی وعد الْمتّقون ۖ فیها أنْهارٌ منْ ماءٍ غیْر آسنٍ وأنْهارٌ منْ لبنٍ لمْ یتغیّرْ طعْمه وأنْهارٌ منْ خمْرٍ لذّةٍ للشّاربین وأنْهارٌ منْ عسلٍ مصفًّى ۖ ولهمْ فیها منْ کلّ الثّمرات ومغْفرةٌ منْ ربّهمْ ۖ کمنْ هو خالدٌ فی النّار وسقوا ماءً حمیمًا فقطّع أمْعاءهمْ »

این درباره بهشت است مثال آن بهشتی است که خدا به متقین وعده اش را می دهد تصویر می سازد این تصویرش چی هست . مثلا زرتشتیانی هم که به آتش اعتقاد دارند هیچ وقت حاضر نیستند که توی آتش بروند یا در آن زندگی کنند آتش می سوزاند . ما به چی علاقه داریم . خدا می فرماید : آن بهشتی که ما به متقین وعده اش را دادیم چه چیزی هست بعد تصویر می سازد و طوری این تصویر را می سازد (به ما یاد دادند که به هر آیه ای که می رسیم بشارت بهشت است از خدا بخواهید و ترس از جهنم است به خدا پناه ببرید ) بله طوری برای ما تصویرسازی می کند که خواننده ای که این آیه را می خواند می بیند که این فقط برای خواندن نیست این اصلا یک جلوه ای است که دارد آن را می بیند اصلا دارد حسش می کند دارد لذت می برد . صرف یک کتاب خواندنی نیست که ما داریم می خوانیم فضایی را می بیند که عین حیات است نه حکایتی از حیات باشد . لذا می بیند که نشانه های دقیق چیست می گوید من به چشم خودم می بینم بهشتیان را به چشم خودم می بینم جهنمیان را این تصویر در مقابلش است . لذا تمام آیاتی را که از این زاویه به آن نگاه می کنیم تمام آنچه را که درمورد پذیرایی در بهشت و در تخت ها نشسته اند و روبروی هم سخن می گویند اینها را در غالب تصویر ملاحظه می کنیم چه شوقی به انسان دست می دهد اگر صرف حرف باشد تصویرسازی نبود هنر تصویرگرایی در قرآن شکل نمی گرفت .

دکتر مقدس در ادامه بیان فرمودند که : به نظر من فقط یک کلیاتی از آن بیان می شد خیلی جذبه به ما نمی داد اصلا که ما به سمتش بخواهیم برویم حالا از آنطرف نگاه کنید. خدای متعال یک جاهایی دارد به اسم انذار یعنی ترساندن .خوب خدا چگونه می خواهد بترساند تصویرگرایی می کند تصویرش چی هست از این زاویه تمام آیاتی که درباره جهنم است را ملاحظه بفرمائید و در مقابل دیدگان خودتان قرار دهید .

آقای مقدس مثال آقای فرشچیان را زدند که یک تابلو نقاشی از کربلا می کشد و هیچ حرف نمی زند این یک تابلو است تابلوی صحرای کربلا همین تابلو را نگاه می کنیم چقدر حرف از آن می شود بیرون آورد یا شاهنامه خوانی با تصاویر با مردم حرف می زنند چقدر ذوق و شوق ایجاد می شود . حلا تصویری از جهنم خوب خدا یک صحنه ای را می خواهد به ما نشان بدهد .

سوره تکویر را تصویرگرایی کنیم « اذا الشمس کورت و اذا النجوم انکدرت و اذا الجبال سیرت » سه چهارم کره زمین آب است این فرض مثال یک صحنه ای را که سه چهارم کره زمین آب باشد بعد بگوییم «اذا البحار سجرت» دریاها آتش می گیرند چه صحنه ای برای انسان می گذرد بعد می فرمایند کوهها دارند چنین و چنان می شوند زمین دارد چنین و چنان می شود و بعد صحنه هایی از قیامت را بیان می فرمایند شما تصور کنید چی قرار است بر انسان بگذرد عرض کردم اول بحث همه بحث ها در قرآن حقیقت است اما به زبان تصویر و خیال خودش را به ما نشان می دهد حالا  می گویی خیال نه آن خیالی که تو ذهن ما متصور می شود یک حقیقت را به زبان خیال به ما نشان می دهد . یا اینکه یک زمانی را تصور بفرمائید که کل کره زمین زلزله بیاید « اذا زلزلت الارض زلزالها » مثلا این موضوع را بدهند به یک سازنده فیلمی و بگویند این فیلم را برای ما بساز چی برای ما می سازد .

چه مباحث اخلاقی و چه مباحث اجتماعی تصویرگرایی می کنند حالا این تمثیل است یا تشبیه یا استعاره است . خداوند می فرمایند « یا ایها الذین آمنوا اجتنبو کثیرا من الظن ان بعض الظن الاثم » اول فرمود که از ظن فاصله بگیرید بعد گفت که بعضی از ظن ها گناه هستند و بعد می فرماید لا تجسسوا و غیره

اگر کسی مقابل چشمش تصویر را ببیند که مثلا غیبت کردن مانند خوردن گوشت برادر مرده است چه حسی به آدم دست می دهد .

دکتر مقدس در پایان سخنان خود بیان داشتند که هدف قرآن  تصویرسازی نیست هدف هدایت است اما یک وقتی از زبان هنر تصویر هم کمک می گیرد .