به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، کبری راستگو دانشیار دانشکده علوم قرآنی مشهد و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، در نشست تخصصی تحت عنوان «ادب‌ورزی در قرآن کریم» که به همت  دانشکده علوم قرآنی مشهد، در حاشیه هجدهمین نمایشگاه قرآن و عترت مشهد برگزار شد، اظهار کرد: معناشناسی، دانش مطالعه معانی است. این دانش به بررسی چگونگی ایجاد، تغییر و درک معانی در زبان می‌پردازد. معناشناسی در حوزه‌های مختلفی از جمله زبان‌شناسی، فلسفه، روان‌شناسی و علوم شناختی کاربرد دارد.

وی ادامه داد: معناشناسی کاربردی نقش مهمی در درک و بهبود ارتباطات انسانی دارد. این شاخه به ما کمک می‌کند تا معانی پنهان و ضمنی را درک کنیم. تأثیر بافت را بر معنا ارزیابی کنیم. از سوءتفاهم‌ها و تعارضات جلوگیری کنیم. ارتباطات بین‌فرهنگی را بهبود بخشیم. استفاده از زبان را در زمینه‌های مختلف مانند آموزش، حقوق، و رسانه بهینه‌سازی کنیم و به طور خلاصه، معناشناسی کاربردی پلی بین نظریه معناشناسی و کاربرد واقعی زبان در زندگی روزمره است.

راستگو بیان کرد: معنای «وجهه» در معناشناسی بستگی به این دارد که در کدام حوزه از معناشناسی (پراگماتیک یا معناشناسی صوری) مورد استفاده قرار گیرد. با توجه به آیات ۴۰ و ۴۱ سوره «بقره»، به بررسی استراتژی صراحت کلام در این آیات می‌پردازیم:

دانشیار دانشکده علوم قرآنی مشهد و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم افزود: آیه ۴۰: «یا بنی إسْرائیل اذْکروا نعْمتی الّتی أنْعمْت علیْکمْ وأوْفوا بعهْدی أوف بعهْدکمْ وإیّای فارْهبون» (ای بنی‌اسرائیل، نعمت مرا که به شما ارزانی داشتم به یاد آورید؛ و به پیمان من وفا کنید تا به پیمان شما وفا کنم؛ و تنها از من بترسید.)

وی گفت: آیه ۴۱: «وآمنوا بما أنْزلْت مصدّقًا لما معکمْ ولا تکونوا أوّل کافرٍ به ولا تشْتروا بآیاتی ثمنًا قلیلًا وإیّای فاتّقون» (و به آنچه نازل کرده‌ام (قرآن) -که تصدیق‌کننده کتاب‌های شماست- ایمان بیاورید؛ و نخستین منکر آن نباشید؛ و آیات مرا به بهای اندک مفروشید؛ و تنها از من پروا کنید.)

راستگو اظهار کرد: در این آیات، خداوند از استراتژی صراحت کلام برای انتقال پیام خود به بنی‌اسرائیل استفاده می‌کند. این صراحت در چند جنبه قابل مشاهده است. مخاطب قرار دادن مستقیم به این معنا که خداوند مستقیماً بنی‌اسرائیل را مورد خطاب قرار می‌دهد. این خطاب مستقیم، توجه مخاطب را جلب کرده و اهمیت پیام را برجسته می‌کند. بیان واضح و بدون ابهام، به این معنا پیام‌ها به صورت واضح و بدون هیچ ابهامی بیان شده‌اند. به عنوان مثال، خداوند به بنی‌اسرائیل یادآوری می‌کند که نعمت‌هایش را به یاد آورند و به پیمان او وفا کنند. این درخواست‌ها به صورت روشن و بدون هیچ ابهامی مطرح شده‌اند. بیان عواقب که خداوند به صراحت عواقب عمل کردن یا نکردن به دستوراتش را بیان می‌کند. به عنوان مثال، وعده می‌دهد که اگر به پیمان او وفا کنند، او نیز به پیمان خود وفا خواهد کرد. همچنین، هشدار می‌دهد که نباید آیات او را به بهای اندک بفروشند. تأکید بر توحید که در هر دو آیه، خداوند تأکید می‌کند که تنها از او بترسند و پروا کنند. این تأکید بر توحید، نشان می‌دهد که اطاعت از خداوند باید انگیزه اصلی رفتار آن‌ها باشد استفاده از افعال امر و نهی صریح که در این آیات، از افعال امر و نهی صریح برای بیان دستورات و ممنوعیت‌ها استفاده شده است. به عنوان مثال، «اذکروا» (به یاد آورید)، «أوفوا» (وفا کنید)، «آمنوا» (ایمان بیاورید)، «لا تکونوا» (نباشید)، و «لا تشتروا» (نفروشید) همگی افعال امر و نهی هستند که به صورت مستقیم و صریح به بنی‌اسرائیل دستور می‌دهند یا آن‌ها را از انجام کاری منع می‌کنند.

دانشیار دانشکده علوم قرآنی مشهد و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم گفت: هدف از استفاده از استراتژی استراتژی صراحت کلام، انتقال واضح و بدون ابهام پیام خداوند به بنی‌اسرائیل است. خداوند می‌خواهد اطمینان حاصل کند که آن‌ها به درستی متوجه خواسته‌های او شده‌اند و عواقب عمل کردن یا نکردن به این خواسته‌ها را درک می‌کنند. این صراحت، به بنی‌اسرائیل فرصت می‌دهد تا با آگاهی کامل تصمیم بگیرند و مسئولیت انتخاب‌های خود را بر عهده بگیرند.

وی تصریح کرد: به طور خلاصه، در آیات ۴۰ و ۴۱ سوره بقره، خداوند از استراتژی صراحت کلام برای انتقال پیام خود به بنی‌اسرائیل استفاده می‌کند. این استراتژی شامل خطاب مستقیم، بیان واضح و بدون ابهام، بیان عواقب، تأکید بر توحید، و استفاده از افعال امر و نهی صریح است. هدف از این استراتژی، انتقال واضح و بدون ابهام پیام خداوند و دادن فرصت به بنی‌اسرائیل برای انتخاب آگاهانه است. در معناشناسی، بیان مستقیم عبارت «ایها الکافرون» توسط پیامبر (ص) را می‌توان از جنبه‌های مختلف بررسی کرد که شامل معنای لغوی و ظاهری، معنای اصطلاحی و دینی، جنبه بلاغی و ادبی، جنبه تاریخی و اجتماعی و جنبه ارتباطی و تعاملی می‌شود.

راستگو بیان کرد: بیان مستقیم «ایها الکافرون» توسط پیامبر(ص) در سوره «کافرون»، نشان‌دهنده صراحت، قاطعیت، اعلام برائت، حفظ هویت، و رد هرگونه سازش در اصول و اعتقادات دینی است. این عبارت، در شرایط خاص تاریخی و اجتماعی بیان شده و هدف آن، مشخص کردن مرز بین مسلمانان و کافران و حفظ استقلال جامعه اسلامی بوده است.

دانشیار دانشکده علوم قرآنی مشهد و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم گفت: در آیه ۲۲ سوره شعرا خداوند می‌فرماید: «وتلْک نعْمةٌ تمنّها علیّ أنْ عبّدْت بنی إسْرائیل»؛ آیا این [که] بنی‌اسرائیل را بنده خود ساخته‌ای، نعمتی است که بر من منت می‌گذاری؟» در معناشناسی این آیه، باید گفت ادامه پاسخ موسی (ع) به فرعون در مورد نیکی‌هایی است که فرعون به او یادآوری کرده بود. در واقع، آیه ۲۲ پاسخی است به آیه ۱۸ که قبلاً بررسی کردیم، است.

وی اظهار کرد: معناشناسی این آیه را می‌توان در چند جنبه بررسی کرد: رد منت فرعون که موسی (ع) در این آیه، نیکی‌های فرعون را رد نمی‌کند، اما نوع نگاه فرعون به این نیکی‌ها را به چالش می‌کشد. او به فرعون می‌گوید که آیا اینکه بنی‌اسرائیل را به بردگی گرفته‌ای و آن‌ها را به خدمت خود درآورده‌ای، نعمتی است که به خاطر آن بر من منت می‌گذاری؟. انتقاد از ظلم فرعون که موسی (ع) با این سوال، در واقع ظلم و ستم فرعون به بنی‌اسرائیل را محکوم می‌کند. او به فرعون یادآوری می‌کند که به جای اینکه به خاطر نیکی‌هایش به او افتخار کند، باید از ظلم و ستمی که به بنی‌اسرائیل روا داشته است، شرمنده باشد. تأکید بر آزادی که موسی (ع) با این آیه، بر ارزش آزادی و رهایی از بردگی تأکید می‌کند. او معتقد است که هیچ نعمتی نمی‌تواند جایگزین آزادی باشد و فرعون نباید به خاطر بردگی بنی‌اسرائیل، بر او منت بگذارد. استفاده از پرسش انکاری که موسی(ع) در این آیه، از یک پرسش انکاری استفاده می‌کند. یعنی سوالی می‌پرسد که پاسخ آن روشن است و نیازی به جواب ندارد. هدف از این پرسش، تأکید بر بیهودگی و پوچی استدلال فرعون است. ارتباط با مفهوم «وجهه» که این آیه را می‌توان در ارتباط با مفهوم «وجهه» نیز بررسی کرد. فرعون با یادآوری نیکی‌هایش به موسی(ع)، می‌خواهد وجهه خود را به عنوان یک حاکم مهربان و دلسوز نشان دهد. اما موسی(ع) با این آیه، این وجهه را به چالش می‌کشد و وجهه واقعی فرعون را به عنوان یک حاکم ظالم و ستمگر نشان می‌دهد.

دانشیار دانشکده علوم قرآنی مشهد و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم افزود: آیه ۲۲ سوره شعرا، پاسخی است به منت‌گذاری فرعون و انتقادی است از ظلم و ستم او به بنی‌اسرائیل. این آیه، بر ارزش آزادی و رهایی از بردگی تأکید می‌کند و وجهه واقعی فرعون را به عنوان یک حاکم ظالم و ستمگر نشان می‌دهد.