امروزه به‌دلیل افزایش گستردگی علم و پژوهش در عرصه‌های مختلف زندگی بشر، علم‌پژوهان دینی و قرآنی نیز به‌منظور تبیین مسائل دینی و هر چه بیشتر آشنا شدن بشر و به‌کارگیری این علوم، در ابواب مختلف دینی تحقیق و پژوهش کرده و در این امر کوشا بوده‌اند.

پژوهش‌هایی که در دهه‌های اخیر صورت گرفته بیشتر با توجه به خط فکری و اجتماعی جامعه بوده و تطابق مسائل دینی و قرآنی در این پژوهش‌ها با مسائل فکری و اجتماعی روز، کمک شایانی کرده است.

البته لازم به ذکر است که به جای بالا بردن کمیت این پژوهش‌ها، باید به بالابردن کیفیت آن توجه کنیم. هرچه پژوهش‌ها مستندتر و مبتنی بر قرآن، روایات و هر آنچه که موجب رضایت خداوند است باشد، مثمرثمرتر خواهد بود.

از این رو، به‌مناسبت هفته و روز پژوهش، خبرنگار ایکنا از قم با حجت‌الاسلام والمسلمین سیدکریم خوب‌بین خوش‌نظر، معاون پژوهشی و فناوری دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم گفت‌و‌گویی کرده است که متن این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانیم:

وضعیت پژوهش‌های دینی و قرآنی در چند دهه اخیر را چگونه ارزیابی می‌کنید؛ آیا پیشرفت قابل ملاحظه‌ای در این زمینه داشته‌ایم یا در حال درجا زدن هستیم؟
بی‌تردید پژوهش‌های دینی و قرآنی در موضوعات و مسائل مختلف در چند دهه پس از انقلاب اسلامی از رشد بسیار بالا و قابل قبولی برخوردار است. تبلور این ادعا را می‌توان افزون بر پژوهشگاه‌ها، دانشگاه‌ها و مؤسسات خصوصی، در آثار گران‌قدر تولید شده در دانشگاه علوم و معارف قرآن که توسط اعضای محترم هیئت علمی آن تولید شده، شاهد بود.

 تعبیر «درجا زدن»، تعبیر درست و شایسته‌ای نیست. تنوع پژوهش‌های دینی و قرآنی واقعاً شگفت‌آور است؛ منتها وجود چنین تنوع و تکثری هم به معنای پایان کار این‌گونه پژوهش‌ها تلقی نمی‌شود و ما مستمراً نیاز داریم که متناسب با نیازها و اقتضائات زمانه پژوهش‌های خود را بازخوانی و پالایش کنیم و حرکتی متناسب با سطح فهم مخاطبان در سطوح مختلف داشته باشیم.

پژوهش‌های دینی و قرآنی از نظر کیفی در چه وضعیتی هستند؟
به گمان این جانب، پژوهش‌های دینی و قرآنی، همان‌گونه که از کمیت قابل توجهی در موضوعات و مسائل مختلف برخوردار است؛ همان‌طور هم از کیفیت خوب و تأثیرگذاری برخوردار است.

 اگر بخواهم افزون بر آثار فاخر تولید شده در دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، به سایر پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌ها اشاره کنم که به‌ویژه در دو سه دهه اخیر مبادرت به تولید آثار بسیار ارزشمندی اقدام کردند، باید از پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، جامعةالمصطفی(ص) العالمیه، دانشگاه امام صادق(ع)، دانشگاه قرآن و حدیث و سایر مراکز علمی مرتبط با پژوهشی دینی و قرآنی نام ببرم.

به گمانم ما در مجموعه دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه سراسر کشور، تولیدات پژوهشی و قرآنی بسیار خوبی داریم، ولی بیشترین قصور و تقصیر ما عدم معرفی این آثار فاخر و نویسندگان فرهیخته آن‌هاست.

نکته بعدی، گران بودن آثار و کتاب‌های پژوهشی است. من از فرصت این مصاحبه استفاده می‌کنم و از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سایر دست‌اندرکاران، درخواست می‌کنم یک راه‌حل جدی و اساسی برای این مسئله پیدا کنند و فرهیختگان و نخبگان این کشور را به حال خود رها نکنند و تا حد امکان در نشر و ترویج آثار پژوهشی بکوشند.

همچنین پیشنهاد تأسیس یک شبکه تلویزیونی معرفی آثار، رویدادهای پژوهشی و معرفی فرهیختگان دینی و قرآنی را دارم. باید به‌طور ویژه به انعکاس مباحث علمی، مناظره‌ها، کرسی‌های نظریه‌پردازی در یک شبکه مستقل اهتمام ورزید.

مدرک‌گرایی و اینکه پژوهشگران برای ارتقای علمی باید مقاله‌ای داشته باشند تا چه اندازه مانع توسعه پژوهش‌های قرآنی باکیفیت در کشور شده است؟
در پاسخ به این سؤال شما باید عرض کنم که اصل نوشتن، چه در قالب کتاب و چه در قالب مقاله، فی‌نفسه امر ممدوح و قابل تقدیری است و به گمان من موجب شکوفایی اذهان و رسیدن به ایده‌های روشن و همچنین انسجام فکری نویسندگان می‌شود. پس اصل نگارش و قلم زدن در عرصه‌های دینی و قرآنی دارای اولویت، اتفاقاً موجب توسعه پژوهش‌های دینی و قرآنی می‌شود.

منتها نکته قابل توجه این است که افراد باید خود دارای ذهن وقّاد و مسئله‌شناس و مسئله‌یاب باشند، نه اینکه مدام به‌دنبال کمیت و بالا بردن تعداد آثار پژوهشی از رهگذر تلاش علمی دانشجویان‌شان باشند؛ پس مقاله‌نویسی فرصت است و نه تهدید، اما بشرطها و شروطها.

پیشنهاد شما برای اینکه به این رقابت‌های بی‌فایده در عرصه پژوهش پایان داده و پژوهش‌ها کاربردی‌ شوند چیست؟
برای پایان دادن به رقابت‌های بی‌فایده‌ای که گاه نه رضایت الهی را در پی دارد و نه رضایت جامعه چشم انتظار را، بی‌تردید راهکارهای فراوانی را می‌توان پیشنهاد داد. یکی از آنها پژوهش‌های مسئله‌محور و ناظر به مشکلات فکری و اجتماعی جامعه است.

ارزش پژوهش‌های دینی و قرآنی ما به امتداد اجتماعی آن‌هاست و صرف پژوهش نظری و انتزاعی، گره‌ای از مشکلات فروبسته جامعه ما باز نمی‌کند.

نکته دیگر توجه به سایر قابلیت‌های آموزشی و اجرایی و افراد در پیشبرد اهداف مؤسسات و مراکز علمی است و نه صرف نگارش مقالاتی که معلوم نیست ناشی از ذهن وقّاد خود افراد باشد. همچنین نکته‌های قابل طرح و فراوان دیگری وجود دارد که نیازمند ساعت‌ها بحث و بررسی است.

 رویکرد پژوهشی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم چگونه است؟
برای تبیین رویکرد پژوهشی دانشگاه، بهترین و آسان‌ترین کار، مراجعه به درختواره پژوهشی آن است. در این درختواره مطالعات قرآنی و حدیثی دانشگاه ابتدا به دو عنوان کلی «مطالعات جامعه‌پردازی اسلامی» و «مطالعات متن‌پژوهی قرآنی» تقسیم می‌شود. هر یک از این دو عنوان نیز به ترتیب شامل چهار موضوع می‌‌شوند.

موضوعات عنوان نخست عبارتند از: «قرآن کریم، نظام‌سازی و حکمرانی»، «قرآن کریم و گفتمان انقلاب اسلامی»، «قرآن کریم و تمدن‌سازی اسلامی» و «آینده‌پژوهی قرآنی». چنان که موضوعات عنوان دوم عبارتند از: «احیا و تحقیق نسخ تفسیری و علوم قرآنی»، «مطالعات ادبی و زبانشناختی قرآن کریم»، «مطالعات تطبیقی» و «مطالعات قرآنی در سیره اهل بیت(ع).»

همه این هشت موضوع نیز شامل ریزموضوعات فراوان دیگری می‌شود. بنابراین، از این طریق می‌توان با رویکرد پژوهشی دانشگاه آشنا شد. قابل ذکر است که این درختواره ظرفیت افزودن موضوعات و مسائل دیگری را نیز دارد که این امر به‌زودی انجام خواهد شد.

این دانشگاه چه برنامه‌ای برای تقویت برنامه‌های پژوهشی دارد؟
دانشگاه ما افزون بر پژوهش‌های نظری، پژوهش کاربردی و ناظر به مشکلات و مسائل جامعه دینی را نیز در دستور کار خود دارد و در این راستا چندین هسته پژوهشی تشکیل شده‌اند که مبتنی بر موضوعات و مسائل تعریف شده در درختواره پژوهشی دانشگاه، مسائل دارای اولویت را دنبال می‌کنند. البته نیازمند این معنا هستیم که پژوهش‌های گروهی و جمعی، بیشتر مورد عنایت و اهتمام اعضای هیئت علمی قرار بگیرد.